Αξιοποίηση των εννοιολογικών χαρτών

Πως μπορούν οι εννοιολογικοί χάρτες να χρησιμοποιηθούν στην διδακτική πράξη και τι έχουν να προσφέρουν τόσο στον μαθητή όσο και στον εκπαιδευτικό. Ποια μπορεί λοιπόν να είναι διδακτική αξιοποίηση των εννοιολογικών χαρτών

Για το μαθητή

• Ενεργητική-Αποτελεσματική μάθηση: Η δόμηση της γνώσης απεικονίζεται στους χάρτες εννοιών όπου περιγράφονται οπτικά οι σχέσεις μεταξύ των ιδεών και δίνει τη δυνατότητα μιας γενικής, ολικής θεώρησης αλλά και της επιλεκτικής εστίασης μιας γνωστικής περιοχής. Έτσι οι μαθητές-τριες οργανώνουν τη σκέψη τους γύρω από μια γνωστική περιοχή, λειτουργώντας σε όλα τα επίπεδα της πυραμίδας του Bloom (γνώση, κατανόηση, εφαρμογή, ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση).
• Εργαλείο δημιουργικής σκέψης (αποκλίνουσα σκέψη). Συμμετέχοντας σε ένα καταιγισμό ιδεών και τοποθετώντας τις ιδέες τους στο χαρτί χωρίς κριτική σύμφωνα με τα κριτήρια του brainstorming, οι ιδέες γίνονται σαφέστερες και το μυαλό πιο ελεύθερο για να συλλάβει νέες ιδέες. Αυτές οι νέες ιδέες μπορεί να συνδεθούν με τις υπάρχουσες και να προκαλέσουν νέες συνδέσεις που θα οδηγήσουν και σε άλλες ιδέες.
• Εργαλείο ανάπτυξης και καλλιέργειας κριτικής σκέψης: Χρησιμοποιώντας εννοιολογικούς χάρτες οι μαθητές-τριες οξύνουν τις δεξιότητες εξαγωγής συμπερασμάτων και κριτικής θεώρησης αυτών και αποφεύγουν την απόκτηση και τη συσσώρευση άχρηστων γνώσεων.
• Εργαλείο μεταγνώσης: Οι Jonassen & Grabowski υποστηρίζουν ότι ο τρόπος οικοδόμησης της γνώσης, μπορεί να θεωρηθεί και να μελετηθεί ως χωριστός τύπος γνώσης, γιατί μας παρέχει τη θεμελιώδη βάση και περιγράφει πώς η προγενέστερη γνώση διασυνδέεται και αναπτύσσεται ή μετασχηματίζεται. Οι εννοιολογικοί χάρτες βοηθούν τους εκπαιδευόμενους με το «να μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν», να αποκτούν δηλαδή επίγνωση των διαδικασιών μάθησης, δίνοντάς τους επιπλέον τη δυνατότητα να παρατηρούν τις αλλαγές που υπόκειται η γνωστική αυτή δόμηση μέσα στο χρόνο.
• Ενίσχυση ομαδοσυνεργατικής μάθησης: Ένας χάρτης εννοιών που κατασκευάζεται από μια ομάδα παιδιών αντιπροσωπεύει τις ιδέες της ομάδας. Σ’ αυτή την περίπτωση ο εννοιολογικός χάρτης αποτελεί ένα επικοινωνιακό εργαλείο μεταξύ των μελών της ομάδας που πρέπει να εκφράσουν και να διαπραγματευτούν τις ιδέες τους και να συμφωνήσουν σε μια κοινή δομή των εννοιών και των μεταξύ των συνδέσεων στο χάρτη. Οι εννοιολογικοί χάρτες αποτελούν εργαλεία διαπραγμάτευσης νοήματος (tools for negotiating meaning). Έτσι ενισχύεται η αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της ομάδας κι ενδυναμώνεται η μάθηση.
• Επίλυση προβλημάτων: Η χαρτογράφηση εννοιών μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει και να εμπλουτίσει τις φάσεις της μεθόδου επίλυσης προβλήματος (problem-solving), με παραγωγή εναλλακτικών λύσεων και επιλογών.

Για τον εκπαιδευτικό

• Μέσο οργάνωσης και παρουσίασης του μαθήματος στην τάξη. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να οργανώσει το υλικό των μαθημάτων και να παρουσιάσει σύνθετες επιστημονικές έννοιες με περισσότερη αποτελεσματικότητα και αξιοπιστία, χρησιμοποιώντας εννοιολογικούς χάρτες.
• Διαγνωστικό εργαλείο για την ανίχνευση και αναπαράσταση των πρότερων γνώσεων. Η ερευνητική ομάδα του Joseph Novak στο Cornel διαπίστωσε ότι ένα σημαντικό πλεονέκτημα της εννοιολογικής χαρτογράφησης είναι η δυνατότητα ανίχνευσης παρανοήσεων. Μέσα από τους εννοιολογικούς χάρτες που σχεδιάζουν οι μαθητές, ο εκπαιδευτικός μπορεί να διακρίνει τις ερμηνείες ή τις παρερμηνείες που εμποδίζουν την αναδόμηση των πρότερων γνώσεων και «καθιστούν την εκπαίδευση ατελέσφορη». Ο εκπαιδευτικός μπορεί έτσι να προσαρμόσει τις διδακτικές τακτικές του για να διευκολύνει την απόκτηση της νέας γνώσης.

Εργαλείο αξιολόγησης της μάθησης και της εξέλιξης της γνωστικής αλλαγής, μετά τη διδακτική παρέμβαση.

…Επιπλέον και οι δύο χαρτογραφήσεις (νοητική και εννοιολογική) επιτρέπουν στους μαθητές να:

Μαθητής σχεδιάζει νοητικό χάρτη

• σχεδιάζουν – αναλύουν τη σκέψη τους
• επεξεργάζονται πληροφορίες
• οργανώνουν τις ιδέες τους
• βλέπουν σχέσεις και να κάνουν συνδέσεις συγκρίνουν
• σκέφτονται δημιουργικά – ενισχύουν τη μάθηση
• έχουν μία συνολική εικόνα της προόδου
• αναγνωρίζουν παρερμηνείες και λάθος συνδέσεις- αναπτύσσουν κριτική και λογική σκέψη. 

Οι χάρτες βοηθούν επίσης τους εκπαιδευτικούς να:

• Έχουν μια συνολική εικόνα της μάθησης και της προόδου
  αναγνωρίζουν παρερμηνείες και λάθος συνδέσεις. Οι νοητικοί χάρτες έχουν πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με το γραμμικό τρόπο σημειώσεων.
• Σχεδιάζονται ταχύτερα και χάρις στην οπτική τους ποιότητα γίνονται ευκολότεροι στην απομνημόνευση και επισκόπηση μεγάλων κειμένων.
• Τα πλεονεκτήματα της χαρτογράφησης συνίστανται επίσης στο ότι βλέπουμε το κείμενο ως σύνολο, το κατηγοριοποιούμε και το συμπυκνώνουμε, βελτιώνοντας την αφαιρετική μας σκέψη.
• Εξοικονομείται χρόνος και ενέργεια, αφού η νέα πληροφορία καταγράφεται σε νέο κομμάτι του χάρτη. Μειώνεται το «γράψε-σβήσε» του παραδοσιακού γραμμικού τύπου, αυξάνοντας και τη συγκέντρωση.

Οι εφαρμογές της χαρτογράφησης στην εκπαίδευση ξεκινούν από την παράδοση του μαθήματος . Προσανατολίζουν την προσοχή των μαθητών στα κύρια σημεία και στη σύνδεσή τους με τις λεπτομέρειες, με αποτέλεσμα να μαθαίνουν καλύτερα. Αξιοποιούνται στις σημειώσεις από την παράδοση και από το βιβλίο, ενισχύοντας τη μνήμη τους και απαιτώντας λιγότερο χρόνο για μελέτη.

Επίσης βρίσκουν εφαρμογή στις ομαδικές εργασίες, όπου υπάρχει ισότιμη συμμετοχή και ανταλλαγή απόψεων. Στις ατομικές υπάρχει οργάνωση και μείωση χαμένου χρόνου όταν προστίθεται νέο υλικό.

Χαρτογράφηση

Οι εφαρμογές χαρτογράφησης προσφέρουν εποπτεία και μπορούν να αξιοποιηθούν με πολλούς τρόπους:

• Να δοθούν έτοιμοι στους μαθητές
• Να κατασκευάσουν ή να συμπληρώσουν οι μαθητές νοητικούς χάρτες για κάποιες έννοιες μόνοι τους ή ομαδικά.
• Να εμπλουτιστούν ηλεκτρονικά με εικόνες και υπερσυνδέσμους, ώστε να καταστούν χρήσιμο διδακτικό εργαλείο. Οι μαθητές θα μπορούν να καταφεύγουν, όποτε χρειάζεται.
• Όλοι οι μαθητές, και κυρίως αυτοί που έχουν έφεση στην οπτική μάθηση, επωφελούνται εκφράζοντας ιδέες, πληροφορίες και σκέψεις. Χρησιμοποιείτε ένας συνδυασμός από σχήματα, χρώματα, εικόνες, κείμενο και ήχο.

Πηγή: economu.wordpress.com