Πως μπορούν οι εννοιολογικοί χάρτες να ενισχύσουν την μάθηση.
Από έρευνες που έχει διαπιστωθεί θετική επίδραση των εννοιολογικών χαρτών στην μάθηση. Έχει αποδειχθεί ότι η χρήση αυτών των χαρτών βοηθά στη βελτίωση της μάθησης και της απόδοσης των μαθητών στις περιοχές:
- Κατανόηση / ανάγνωση κειμένων.
- Δεξιότητες σκέψης και μάθησης, όπως ιδέες οργάνωσης και επικοινωνίας, παρατήρηση προτύπων και σχέσεων, κατηγοριοποίηση ιδεών.
- Διατήρηση και ανάκληση γνώσεων.
- Επίλυση προβλημάτων.
Παράδειγμα Α
Ο διδάσκων το μάθημα «Ερευνώ και Ανακαλύπτω» στην Ε΄ τάξη του Δημοτικού, μετά από τη διδασκαλία των φυτών μπορεί να δώσει στους μαθητές του έναν κατάλογο που περιλαμβάνει 10 έννοιες:
(ρίζες – φύλλα – καρποί – πέταλα – χρώμα – άνθη – βλαστοί – πράσινα –τροφή – φυτά).
Στη συνέχεια τους ζητάει να φτιάξουν τις καρτέλες – χαρτονάκια με τις λέξεις του καταλόγου και να καταγράψουν τις συνδέσεις (λέξεις ή φράσεις) μεταξύ των εννοιών ακολουθώντας τα βήματα που περιγράφτηκαν στο πρώτο παράδειγμα.
Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες, ο διδάσκων τους ενθαρρύνει. Το αποτέλεσμα της εργασίας είναι διαφορετικοί εννοιολογικοί χάρτες που φτιάχνουν οι ομάδες.
Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται ένας τυπικός «εννοιολογικός χάρτης» που περιλαμβάνει τις 10 έννοιες του καταλόγου.
Όπως φαίνεται στο παραπάνω διάγραμμα ένας «εννοιολογικός χάρτης» αποτελείται από κόμβους (έννοιες, όροι όπως άνθη και φύλλα) και συνδέσμους (λέξεις ή φράσεις όπως, μπορεί να έχουν, αποθηκεύουν, παράγουν).
Οι κόμβοι αναπαριστούν έννοιες και οι σύνδεσμοι προσδιορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών. Μια πρόταση της μορφής Έννοια1 – Σύνδεσμος – Έννοια2 που περιγράφει τη σχέση ανάμεσα στις δύο έννοιες ονομάζεται «στιγμιότυπο» και αποτελεί το βασικό στοιχείο ενός εννοιολογικού χάρτη. Τα στιγμιότυπα αποτελούν αυτόνομες μονάδες γνώσης όπως για παράδειγμα «τα άνθη μπορεί να έχουν πέταλα», «τα φυτά έχουν ρίζες», «ο βλαστός στηρίζει τα φύλλα». Επομένως, το νόημα ενός χάρτη εμπεριέχεται στα στιγμιότυπα του.
Παράδειγμα Β
Από ένα συγκεκριμένο κείμενο στη δημιουργία «εννοιολογικών χαρτών».
Επιλέγουμε το παρακάτω κείμενο που αναφέρεται σε πέντε στάδια του κύκλου του νερού (από το βιβλίο «Ερευνώ και Ανακαλύπτω» της ΣΤ΄ Δημοτικού, 2004).
«Το νερό στις λίμνες, τα ποτάμια και τις θάλασσες εξατμίζεται καθώς θερμαίνεται από τον Ήλιο. Στη συνέχεια οι υδρατμοί συμπυκνώνονται και σχηματίζουν σύννεφα. Όταν η συμπύκνωση γίνεται κοντά στην επιφάνεια της γης, δημιουργείται ομίχλη. Τα σύννεφα γίνονται όλο και πιο πυκνά και μεταφέρονται από τον άνεμο σε διάφορες περιοχές. Το νερό πέφτει πάλι στη γη με τη μορφή χαλαζιού, χιονιού ή βροχής ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν. Το νερό ρέει στα ποτάμια και μέσα στο έδαφος και καταλήγει πάλι στη θάλασσα και στις λίμνες».
Από τους μαθητές ζητάμε να σχεδιάσουν ένα εννοιολογικό χάρτη με θέμα τον κύκλο του νερού (υδρολογικός κύκλος).
Τις απαραίτητες έννοιες – κόμβους καθώς και τις λέξεις ή φράσεις – συνδέσμους θα πρέπει να τις αναζητήσουν μέσα από το συγκεκριμένο κείμενο.
Κάθε ομάδα μαθητών φτιάχνει το δικό της χάρτη.
Παρακάτω δίνεται ένα παράδειγμα που αποκαλύπτει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το φαινόμενο μια ομάδα.
Παράδειγμα Γ
Οι έννοιες τοποθετούνται ιεραρχικά, με την ανώτερη (σύνολο) ιεραρχικά έννοια στην κορυφή.
Η ανώτερη έννοια θα μπορούσε να είναι το θέμα που πρόκειται να συζητηθεί.
Οι έννοιες ενώνονται με βέλη, τα οποία περιγράφονται με συνδετικές λέξεις ή φράσεις. Κάθε έννοια εμφανίζεται μόνο μία φορά σε κάθε εννοιολογικό χάρτη, ενώ οι έννοιες θα πρέπει να γίνονται διαρκώς και πιο εξειδικευμένες.
Στη βέλτιστή του εκδοχή, ο χάρτης πλαισιώνεται κι από παραδείγματα.
Για την κατανόηση κάθε έννοιας μέσα στον εννοιολογικό χάρτη, σημαντικές είναι οι συνδέσεις με τις άλλες έννοιες.
Η κατασκευή του εννοιολογικού χάρτη έχει ως σκοπό να αποκαλύψει τις σκέψεις και τις απόψεις του συγγραφέα κι όχι να επαναλάβει απομνημονευμένες έννοιες.
Για το λόγο αυτό, η δομή κάθε χάρτη είναι μοναδική, ανάλογα με το συγγραφέα, και αντανακλά τις εμπειρίες του και τις πεποιθήσεις του.
Πηγή: https://economu.wordpress.com