Προσεγγίσεις και ερμηνείες,  στην ψυχοκινητική  ανάπτυξη των παιδιών προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας και η συσχέτιση τους με την μελλοντική  μαθησιακή τους εξέλιξη

Ελλειμματική ανάπτυξη των ανώτατων ψυχικών διεργασιών, μπορεί να παρατηρηθεί σε παιδιά της προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας όταν εκδηλώνονται δυσχέρειες σε κάποιες από τις αναπτυξιακές παραμέτρους. (Koltseva 2006) Τα ελλείμματα αυτά μπορούν να διαπιστωθούν πάντα και μόνο σε σχέση με τα αναμενόμενα για κάθε ηλικία φυσιολογικά επίπεδα ανάπτυξης. Οι αιτίες για την εκδήλωση αυτών των ελλειμμάτων  μπορεί να διαφέρουν ποικιλότροπος. Πολλοί επιστήμονες και ερευνητές από διάφορα επιστημονικά πεδία έχουν προσπαθήσει να ερμηνεύσουν και να αναλύσουν τα βαθύτερα τους αίτια και να μελετήσουν σε βάθος τις αναπτυξιακές αυτές ιδιαιτερότητες και τον αντίκτυπο τους στην περαιτέρω εξέλιξη των εν δυνάμει μαθητών.

Η  (Akhutyna  2000) αναφέρει τρεις ομάδες παιδιών που μπορούν να παρουσιάσουν δυσκολίες στην εκπαίδευση.

Μία κατηγορία αφορά παιδιά, που γρήγορα κουράζονται, είναι υπερδραστήρια, δεν συγκεντρώνονται εύκολα, η αποδοτικότητα τους παρουσιάζει διακυμάνσεις και γρήγορα μειώνεται.

Μια άλλη κατηγορία παιδιών που μπορεί να παρουσιάσει δυσκολίες κατά την εκπαίδευση  είναι παιδιά που μπορεί να είναι υπερκινητικά, αφηρημένα, αμελή ή ακόμα και με μειωμένη δραστηριότητα.

Και στις δύο αυτές περιπτώσεις οι δυσκολίες εστιάζονται κυρίως στην οργάνωση και την εκτέλεση των εργασιών, αφού οι μαθητές δεν μπορούν άμεσα να συγκεντρωθούν και να κατευθυνθούν στην περάτωση της δοκιμασίας, αφού πέφτουν σε χαοτικές και ημιτελής δράσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι απαραίτητη η συνεχόμενη υποστήριξη και βοήθεια από τον ειδικό αφού από μόνα τους τα παιδιά είναι πολύ δύσκολο να οργανωθούν.

Και μια τρίτη κατηγορία παιδιών που μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες κατά την εκπαίδευση τους, χαρακτηρίζονται από δυσκολίες στην επεξεργασία οπτικών, ακουστικών, οπτικο-χωρικών και κιναισθητικών πληροφοριών. Στην περίπτωση της ελλειμματικής επεξεργασίας των ακουστικών και κιναισθητικών πληροφοριών, προκύπτουν δυσκολίες στην διάκριση ήχων της ομιλίας που μοιάζουν ακουστικά μεταξύ τους και μοιραία τα παιδιά, δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε δοκιμασίες  όπως αυτή της φωνημικής ανάλυσης λέξεων. Στην άλλη περίπτωση της οπτικής και οπτικο-χωρικής ελλειμματικής επεξεργασίας, μπορεί να παρατηρηθεί, λανθασμένος προσανατολισμός στο χαρτί, ανομοιομορφία στα γράμματα κατά τη γραφή, επίσης καθρεφτική γραφή κ.α

Σύμφωνα με την (Matanova 1999) οι δυσκολίες που εκδηλώνονται στην κατάκτηση των μηχανισμών γραφής και ανάγνωσης, διαπιστώνονται σύμφωνα με τις επιδόσεις του μαθητή και τα αναμενόμενα για την ηλικία του επιθυμητά επίπεδα επίδοσης. Οι αιτίες για αυτή την ασυμφωνία δεν είναι κάποια νοητική ανεπάρκεια, αλλά ούτε και κάποια αισθητηριακού τύπου βλάβη. Εδώ η συγγραφέας ορίζει δυο θεωρητικές ομαδοποιήσεις οι οποίες περιγράφουν τις δυσκολίες στην εκπαίδευση: τις νευροψυχολογικές και τις γνωστικές.

ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΚΔΗΛΩΝΟΝΤΑΙ

Ανάμεσα στις βασικές νευροψυχολογικού τύπου ελλείψεις που εκδηλώνονται κατά την εκπαίδευση των παιδιών, οι (Tsenova,Vasileva 2006) απαριθμούν τις παρακάτω:

• Ειδικές γλωσσικές διαταραχές, που εκδηλώνονται με δυσκολίες στην κατανόηση και τη χρήση των γραμματικών και των σημασιολογικών κανόνων της γλώσσας.
• Διαταραχές στην άρθρωση και την συλλαβική δομή των λέξεων.
• Διαταραχές στην οπτική διάκριση γραφημάτων που μοιάζουν οπτικά μεταξύ τους.

• Ελλιπής ανάπτυξη των γραφο-φωνημικών αντιστοιχίσεων .
• Δυσκολίες στην ακουστική αναγνώριση και διάκριση φωνημάτων που μοιάζουν ακουστικά μεταξύ τους.
• Ελλιπής ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας και του οπτικο-κινητικού συντονισμού.

Επίσης οι ίδιες συγγραφείς καταδεικνύουν ως καθοριστικές για την ελλειμματική  εκπαίδευση των μαθητών τις κάτωθι γνωστικές αδυναμίες και διαταραχές:

• Διαταραχές στην μνήμη εργασίας σε συνδυασμό με δυσκολίες στην φωνολογική επεξεργασία των προφορικών πληροφοριών.
• Διαταραχές στην αποθήκευση οπτικο-χωρικών πληροφοριών που φέρουν τα ακουστικο-λεκτικά ερεθίσματα.
• Ελλειμματική μακροπρόθεσμη και σημασιολογική  μνήμη.

Ελλειμματική ανάπτυξη  των μεταφωνολογικών και μεταγλωσσικών ικανοτήτων.

• Ελλιπής ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης.
• Διαταραχές της προσοχής και συγκέντρωσης.

Οι δυσκολίες που παρουσιάζονται στην προετοιμασία της εγγραμματοσύνης έχουν άμεση σχέση με τις ελλείψεις σε βασικές δεξιότητες, που θεωρούνται θεμελιώδης για την περαιτέρω ανάπτυξη των σχολικών δεξιοτήτων.(Tsvetkova 2006)

Επεξεργασία οπτικών και ακουστικών πληροφοριών

Η S.Tvetkova αναφέρει πως οι ελλείψεις αυτές εκδηλώνονται με προβλήματα στην επεξεργασία των  οπτικών και ακουστικών πληροφοριών. Εάν στην προσχολική ηλικία διαπιστωθεί ελλιπής ανάπτυξη της οπτικής και ακουστικής μνήμης καθώς και της οπτικοακουστικής ολοκλήρωσης τότε είναι πολύ πιθανό να εκδηλωθούν δυσκολίες στην κατάκτηση των μηχανισμών της ανάγνωσης.

Η συγγραφέας  αναφέρει τις παρακάτω περιπτώσεις  των οποίων η ελλειμματική ανάπτυξη μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες στη μάθηση.

• Αναγνώριση, κατανόηση και ερμηνεία των οπτικοακουστικών πληροφοριών
• Ολοκλήρωση και συντονισμός των αισθήσεων, όρασης, ακοής, και αφής με τις κινήσεις των ματιών των χεριών και του σώματος
• Οπτικο-χωρική επεξεργασία των πληροφοριών
• Φωνολογική επεξεργασία του λόγου
• Ταχύτητα της επεξεργασίας των εισερχόμενων πληροφοριών
• Μνήμη και προσοχή
• Γλωσσική επεξεργασία

Εκτελεστικές λειτουργίες

Οι (Leighton & Kenda 2005) χρησιμοποιούν τον όρο ‘’πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια’’ για να κατονομάσουν τις ελλείψεις εκείνες που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την εξέλιξη των μαθητών κατά την εκπαίδευση τους. Σύμφωνα με τους ερευνητές, κύρια θέση έχει ο προβληματισμός που ανακύπτει από τη διαφορά των επιδόσεων των μαθητών σε κάποιους τομείς και την γενικότερη εικόνα του νοητικού δυναμικού τους. Οι ίδιοι απαριθμούν τα κάτωθι χαρακτηριστικά γνωρίσματα που μπορούν να παρατηρηθούν σε παιδιά προσχολικής ηλικίας και προμηνύουν μελλοντικές δυσκολίες στην  κατάκτηση της γραφής και ανάγνωσης.

• Δυσκολίες στην διάκριση σχημάτων και χρωμάτων,
• Δυσκολίες στην κατανόηση των χωρο-χρονικών σχέσεων,
• Αδύναμος οπτικός συντονισμός,
• Δυσκολίες  στην αντιγραφή μοντέλου,
• Αργή εκτέλεση των εργασιών,
• Αδύναμη οργανωτική ικανότητα,
• Δυσκολία στην ακολουθία οδηγιών,
• Αδύναμη μνήμη
• Διάσπαση της προσοχής.

Οι διαταραχές της γραφής και ανάγνωσης μπορούν να γίνουν πιο ξεκάθαρες στα τέλη της πρώτης τάξης του δημοτικού σχολείου (Todorava,, Marinova 1998)

Στην ηλικία των 6-7 ετών τα παιδιά μπορούν ευκολότερα και γρηγορότερα να καλύψουν ή να αντισταθμίσουν ελλείψεις, σε σχέση με τις επόμενες ηλικιακές κλίμακες. Σε αυτή τη βάση η ( Koltseva 2006) προτείνει τον όρο αναπτυξιακά ελλείμματα, για κάποιο παιδί που μπορεί να παρουσιάσει αποκλίσεις στην ανάπτυξη κάποιων γνωστικών παραμέτρων, παρά να του δίνεται συγκεκριμένη διάγνωση. Και αυτό γιατί ενδέχεται με εξειδικευμένη και προσαρμοσμένη προσέγγιση να καταφέρει να αντισταθμίσει τις δυσκολίες που  αντιμετωπίζει και να ανταποκριθεί στις επερχόμενες εκπαιδευτικές απαιτήσεις.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Μέσα από τις ποικίλες προσεγγίσεις των διάφορων συγγραφέων και ερευνητών και ανάλογα το επιστημονικό πεδίο, ο καθένας παραθέτει την δική του μαρτυρία ως προς το μείζον θέμα των πρώιμα εκδηλωμένων συμπτωμάτων, στην ψυχική ανάπτυξη των εν δυνάμει μαθητών. Αδιαμφισβήτητο είναι  το γεγονός της ύπαρξης τους και ο ρόλος που παίζουν στην μαθησιακή εξέλιξη των παιδιών. Υιοθετώντας λοιπόν και εμείς όπως και πολλοί άλλοι την διδακτική ρήση του Ιπποκράτη <<Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν>> και εφόσον διαθέτουμε όλα τα μέσα για να το πράξουμε, τα πρώιμα αυτά σημάδια δεν θα πρέπει να κρίνονται ως αμελητέα, αλλά αντιθέτως ως θεμελιώδους σημασίας. Συνεπώς η σωστή αξιολόγηση και ερμηνεία τους θα δώσει την δυνατότητα της επιλογής του κατάλληλου προγράμματος αποκατάστασης για να καλυφθούν όσο το δυνατόν καλύτερα οι αδυναμίες και οι ελλείψεις στους διάφορους γνωστικούς και γλωσσικούς τομείς. Κατ’ επέκταση  η έγκαιρη ανίχνευση και η κατάλληλη παιδαγωγική αντιμετώπιση μπορεί να εξασφαλίσει σε πολλές περιπτώσεις την ομαλή μετάβαση των παιδιών από τις προπαρασκευαστικές τάξεις των νηπίων στην δημοτική εκπαίδευση και στην κατάκτηση των μηχανισμών γραφής και ανάγνωσης που αποτελούν τη βάση της ακαδημαϊκής  πορείας.

Βαλσαμίδου Ι.Φανή
Ba,Mcs Λογοπεδικός & Pro, Sp, Ειδικός παιδαγωγός παιδιών 
με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
Υποψήφια Διδάκτωρ Λογοθεραπείας του S.W.U
fanivalsamidou@yahoo.gr